Molla Gürani (d. 1410,[1] Gürân veya Hiler, Diyarbakır - ö.1488, İstanbul). Şafii mezhebine bağlı din alimi, müderrris, kadı, kazasker, şehzade hocası, Osmanlı Devleti müftüsü ve dördüncü şeyhülislamı.Tam ismi,Şemsuddin Ahmed bin İsmâil bin Osman Gürânî`dir.Kökeni tartışmalıdır. Bir torunu Türk diğeri de Arap olduğunu iddia etmiştir.[2]Aslen Şehrizor Kürtleri'nden dir.[3][1]

Molla Gürani Osmanlı sarayı ve halkı tarafından çok sevilen ve sayılan değerli bir şahsiyetti. Fatih Sultan Mehmed henüz şehzade iken hocalığını yapmıştır. 1480-1488 döneminde müftülük ve şeyhülislamlık yapmıştır. 1488'de İstanbul'da vefat etmiştir. Cenaze namazı bizzat II. Bayezid tarafından kıldırılmıştır.

Molla Gürani 1410 yılında bugün Diyarbakır ili sınırları içinde yer alan Gürân kasabasında doğduğu çoğunlukla kabul görmektedir. Fakat bu kasaba günümüze ulaşamadığı için doğum yeri ile ilgili çeşitli rivayetler vardır.[1]

Küçük yaşta Kur'an'ı ezberledi. Bilgisini artırmak için Bağdat, Diyarbakır, Hınıs ve Hayfa şehirlerine gitti. On yedi yaşında Şam'a giderek oradaki alimlerden dersler aldı. Kahire'de kıraat, tefsir, hadis ve fıkıh ilimlerini öğrendi. Dönemin ünlü alimi İbn-i Hacer Askalani'den hadis ve fıkıh dersleri aldı. Sahih-i Buhari'nin eserlerini çalıştı.

Kahire'de ders vermeye başladı. Zamanla tanınan ve sayılan bir alim oldu. Şam'da dersler verdi. Daha sonra Molla Yegan'ın teklifi üzerine İstanbul'a geldi. Bu dönemde Şafii mezhebinden Hanefi mezhebine geçti. Molla Yegan tarafından II. Murad ile tanıştırıldı. II. Murad onu önce dedesi Murad-ı Hüdavendigar Gazi'nin medresesine atadı. Sonradan Yıldırım Medresesi'ne tayin etti. Taviz vermez tavrı padişahın hoşuna gitmişti. Molla Gürani'ye gerekirse şehzadeyi dövebileceğini bile ima etti ancak Gürani buna gerek kalmadan kısa zamanda Şehzade Mehmed'i dizginlemeyi başardı. Şehzade hocasına büyük bir sevgi besliyor, saygıda kusur etmiyordu. Onun sayesinde kısa zamanda Kur'an'ı hatmetti ve birçok alanda bilgi sahibi oldu. II. Murad oğlunun Kur'an'ı hatmettiğini duyunca Molla Gürani'ye büyük miktarda mal ve para armağan etmiştir.
II. Mehmed padişah olunca Molla Gürani'yi vezir yapmak istedi. Gürani, bu makam için bekleyen ve çok çalışan birçok değerli insan olduğunu, kendisinin vezir olmasının onların şevkini kıracağını ve padişaha faydadan çok zarar getireceğini söyleyerek bu teklifi kabul etmedi. Kazaskerlik, müderrislik ve Bursa Kadılığı yaptı.

Padişahla arası açıldığında bir müddet Kahire'ye gidip Mısır Sultanı Kayıtbay'ın yanında bulundu. Fatih'in geri çağırması üzerine İstanbul'a döndü ve yeniden kazaskerlik ve Bursa Kadılığı yaptı.

1480 yılında dördüncü Osmanlı şeyhülislamı oldu. Yevmiyesi günlük 200 akça olarak tespit edilmiştir. Adaleti ve dürüstlüğü ile herkesin sevgisini kazandı. Dört cami, bir Dar-ül Hadis Medresesi, bir hamam inşa ettirdi. Dersler vermeye devam etti.

Molla uzun boylu, gür sakallı, vakur ve heybetliydi. Saraya pek sık gitmez, vezirlere isimleri ile hitap ederdi. Bir bayram günü padişah saraya davet edince çamuru bahane ederek gitmek istemedi. Padişah onun gelmesinin kendileri için bir bayram olduğunu söyledi ve sarayın sahanlığına kadar at sırtında girmesine müsade etti. Fâtih Sultan Mehmed'e çok nasihat eder, işlerinde yardımcı olurdu. Ona karşı duyduğu samimi sevgi ve ilgi sebebiyle, yeri geldikçe tenkid etmekten de çekinmezdi.
Molla sekiz sene şeyhülislamlık yaptıktan sonra rahatsızlandı. İstanbul'daki konağında kendisine bir yatak hazırlattı. Yanına toplanan hafız öğrencilerine "Bugün üstünüzde olan hakkımı ödeme gününüzdür," dedi. Aynı gün kendisi ölene kadar Kur'an okumalarını istedi. Vezirlerden Davud Paşa ağlıyordu. Molla ona "Ey Dâvûd, kendi hâline ağla! Ben dünyâda rahat ve huzûr içinde yaşadım. Allahü teâlâdan ümîdim odur ki, ömrümün sonunda da, son nefeste de selâmet üzere olurum," dedi. Cenaze namazını II. Bayezid'in kıldırmasını ve borçlarını ödemesini vasiyet etti. Ayrıca mezarı başına getirilince ayağından çekilerek mezara konulmasını vasiyet etti.

1488 yılının kışında bir ikindi vakti vefat etti. II. Beyazıd cenaze namazını kıldırdı ve kalan borçlarını ödedi. Ancak kimse ayağından sürüklemeye cesaret edemedi. Hasır üzerinde taşınarak mezarına kondu. Kabri, Aksaray - Topkapı arasındaki Fındıkzade semtinde bulunan Karamanî Piri Mehmed Paşa Camii'nin karşısındadır.

ESERLERİ ;

İstanbul'un Fatih'teki Mollagürani semtine adı verilmiştir. İstanbul o dönem Agios Theodoros adıyla bilinen kiliseyi kendi imkanlarıyla bir camiye çevirmiştir.[1]

Seçilmiş yazılı eserler listesi şudur:

Gâyet-ül-Emânî fî Tefsîr-i Seb'il-Mesânî
El-Kevser-ül-Cârî alâ Riyâd-il-Buhârî: Sahîh-i Buhârî'ye yazdığı şerh
Şâtıbiyye Kasîdesi'nin Ca'berî şerhine dair bir hâşiye
Keşf-ül-Esrâr an Kırâat-il-Eimmet-il-Ahyâr
Şerh-i Cem'ul-Cevâmi: (fıkıh usulüne dâir)
Arûz ilmiyle ilgili bir kasîde