Dikkat bozukluğu olan çocuklar uzun süre odaklanamazlar, unutkanlık, dağınıklık, organize olamama gibi nedenlerden dolayı okulda başarısız olabilirler. Son araştırmalar hastalıkta en etkin tedavinin; ilaç, aile becerileri eğitimi, davranışsal eğitim ve sınıf içi müdahalelerini kapsayan kombine bir tedavi olduğunu söylüyor.
Danışan: Sanırım oğlumda dikkat eksikliği var ama emin değilim. Bunu anlamanın bir yolu var mı?
Dr. Başak: Dikkat eksikliğini ölçen özel bir test yok. Çocuğunuzda dikkat eksikliği olup olmadığını anlayabilmek için, birçok alanda kapsamlı bir araştırma yapmak gerekir. Bu nedenle, öncelikle bir çocuk psikoloğuna veya çocuk psikiyatristine gitmelisiniz. Onlar çocuğunuzun, okuldaki davranışları, evdeki davranışları, arkadaş ilişkileri ve okuldaki akademik performansı ile ilgili bilgileri toplar ve çocuğunuza bazı testler uygularlar. Zeka testi tek başına dikkat bozukluğu olup olmadığını anlamaya yetmese de, önemli ipuçları vereceği için sık sık uygulanan bir testtir. Bununla beraber, dikkatinin dağılmasına veya öğrenmesi ile ilgili problem yaşamasına neden olabilecek başka bir problemin, örneğin bir öğrenme bozukluğunun olup olmadığı da araştırılmalıdır. Özet olarak, sadece dikkat eksikliği konusunda tecrübeli bir uzman bütün bu bilgileri toplayıp çocuğunuzu da gözlemledikten sonra çocuğunuzun sıkıntılarına neyin yol açtığı hakkında yorum yapabilir ve dikkat bozukluğu olup olmadığına karar verebilir.
HASTALIĞI TAMAMEN ORTADAN KALDIRAN BİR TEDAVİ YOK
Danışan: Dikkat eksikliği olan çocuklar nasıl olur? Bana biraz anlatabilir misiniz?
Dr. Başak: Bu çocukların dikkatleri çok kolay dağılır, uzun süre odaklanamazlar, ders çalışmada sorun yaşarlar, dikkatsizce hatalar yaparlar, unutkanlık, dağınıklık, organize olamama gibi nedenlerden dolayı okulda başarısız olabilirler veya gerçek kapasitelerini gösteremeyebilirler. Doğrudan kendisine konuşulduğunda çoğu zaman dinlemiyormuş gibi görünürler, üzerlerine aldığı görevleri ve etkinlikleri sürdürmekte zorluk çekerler, mental çabayı gerektiren görevlerden kaçınırlar, bunları sevmez ya da bunlarda yer almaya karşı isteksizdirler. Sık sık okul ödevlerini, kalemlerini, kitaplarını ya da araç-gereçlerini kaybedeler, dikkati dış uyaranlarla kolaylıkla dağılır ve günlük etkinliklerde de çoğu zaman unutkandırlar.
Danışan: Anlattıklarınızın çoğu benim oğlumda var. Peki tedavisi var mı?
Dr. Başak: Bu hastalığı tamamen ortadan kaldıran bir tedavi yok. Dikkat eksikliği, kronik bir durum olarak algılanmalıdır. Son araştırmalar, en etkin tedavinin; ilaç, aile becerileri eğitimi, davranışsal eğitim ve sınıf içi müdahalelerini kapsayan kombine bir tedavi olduğunu söylüyor. Tedavinin temel amacı, kişinin ilişkilerini geliştirmek, başarısını artırmak, olumsuz davranışları azaltmak, bağımsızlığını teşvik etmek ve özgüvenini artırmaktır.
HER ZAMAN SABIRLI VE DİKKATLİ OLUN
Danışan: Anne baba olarak bizim yapabileceğimiz neler var?
Dr. Başak: Dikkat eksikliği iyileşmeyen bir hastalık olduğu için, amacınız, ona hayatla baş etme stratejilerini öğretmek olmalıdır. Bu çok uzun soluklu bir süreçtir ve pes etmemek gerekir. Bu konuda size bazı tavsiyeler verebilirim:
- Dikkat eksikliği olan çocuğunuzla aşırı derecede sabırlı olmanız gerekir.
- Çocuğunuza yeni bir şey öğretirken defalarca tekrarlamanız gerekebilir.
- Çevresi çocuğunuz için zorlu bir ortam ise, ortamı değiştirin. Eğer şu andaki programı onu zorluyorsa, programı değiştirin. Onu arkadaşlarıyla kıyaslayarak gereksiz zorlamadan kaçının.
- Ona sağladığınız destek ve kolaylıklar sayesinde problemlerle daha kolay baş edince kendine güveni gelişir ve bu da onun bir sonraki problemi çözmek için daha motive ve cesaretli olmasını sağlar.
- Ona sürekli destek sağlamak ve onu özgür bırakmak arasında çok ince bir çizgi vardır ve ikisinin de birbiriyle dengeli yapılması gerekir.
- Çocuğunuzu çok sıkı takip edin ve özellikle küçük yaşlardayken onu gözünüzün önünden çok fazla ayırmayın. Dikkat eksikliği olan çocuklar diğer çocuklara nazaran daha fazla süpervizona ihtiyaç duyarlar. * Ders çalışma ortamını gözden geçirin; dikkatini dağıtacak sesleri engelleyin, etrafı dağınıksa veya çok fazla eşya varsa tekrar düzenleyin. Masasını üzerinde dersiyle ilgili olmayan hiçbir eşya olmasın.
- Çok sık unutkanlık yaşayabileceğini hatırlayın ve bunu doğal karşılayın. Kasti yapmadığını hatırlayarak unutmaması için stratejiler geliştirmesine yardımcı olun.
- Çocuğunuza aynı anda çok fazla komut vermeyin. Bir tanesini bitirene kadar ikincisine geçmeyin. Birden fazla şey istediğinizde hepsini unutabilir ve siz de onun sözünüzü dinlemediğini düşünebilirsiniz. Gerçek problemin unutkanlık olduğunu hiçbir zaman unutmayın!
- Onunla konuşurken göz göze olmaya gayret edin. Çok uzun konuşursanız dikkati dağılır ve söylediklerinizin yarısını hatırlamayabilir. Eğer size dinlerken sık sık başka şeylerle meşgul oluyorsa, ona söylemek istediklerinizi kısa cümleler halinde söyleyin ve sözünüz bittiğinde ona ne söylediğinizi tekrar ettirin.
- Dikkat eksikliği olan çocuklar düzenli ve yapılandırılmış ortamlarda daha kolay hareket ederler. Bu nedenle evinizde her zaman düzenli olmaya gayret gösterin. Yaşamınızda bir rutin olsun. Her şeyin yeri ve zamanı belirli olsun. Bu sayede çocuğunuz daha kolay organize olur.
- Çocuğunuzun kendi kendine toplu ve düzenli olmasını beklemeyin. Çantası, odası, dolabı sık sık dağılabilir. Gerekirse her gün, hatta bazen günde iki kere hayatını düzenlemek için ona rehberlik edin, onunla beraber eşyaları toplayıp düzenleyin. Eşyalarının yeri belli olsun, gerekirse çekmecelerine, raflarına koyması gereken şeylerin ismini yazın; çorap çekmecesi, kitap rafı, oyuncak kutusu gibi.
- Duvarına bir takvim asın ve yapılacakları, gidilecek yerleri o takvime yazın. Her şeyi siz hatırlatmayın. Böylelikle ona ajanda kullanmayı öğretmiş olursunuz.
- Çantasını okuldan her geldiğinde boşaltmasını, gereksiz kağıtları atmasını, kitaplarını, defterlerini gözden geçirerek çantasını hazırlamasını isteyin.
- Kıyafetlerini de sık sık gözden geçirin ki giymediği, küçülen veya eski giysileri odasında gereksiz yer kaplamasın. Çok fazla eşya olduğunda organize olması, odasını toplu tutması daha güç olur.
- Doğru ve başarılı davranışlarını ödüllendirmeyi unutmayın.
NOT
Psikoterapi diyalogları, yaşanmış hikayelerden esinlenerek, psikoterapi sürecinde kullanılan yöntemlere örnek oluşturmak amacıyla yaratılmıştır. İçeriği psikolojideki bilimsel gelişmelere paralel olmakla beraber genel bilgilendirme ve tavsiye niteliğindedir.