Büyük Bulgarya Hanlığı, balkanlardaki Oğuz Türklerinin ve Bulgar boylarının kurduğu ve avrupadaki Türk varlığının temelini oluşturan bulgar devleti.


Hun İmparatorluğunun yıkılmasıyla bölgedeki Türk topluluklarının M.Ö. 36’dan M.S. 200’lü yıllara kadar süren göç yolculuğuyla Hazar bölgesi civarında toplanan Türk toplulukları, bu bölgede önemli bir yoğunluk oluşturmuşlardı. Avrupa Hun İmparatorluğunu ve Ak Hun İmparatorluğunu (Eftalitler) tarih sahnesine çıkartan bu Türk topluluğu, zaman içerisinde bir başka Türk Devleti olan Büyük Bulgarya Hanlığını kurmuşlardır.


352 yılında kurulan Avrupa Hun İmparatorluğunun 469 yılında yıkılmasıyla Tuna boylarında kalan Türk toplulukları ile Avrupa Hunları ile birlikte aynı bölgeye yerleşen Hun topluluklarından olan Ogurların bir araya gelmesi ile ortaya çıkan Bulgar boyu, (Bulgar kelime anlamı ile karışmış demektir) bugünkü Kırım yarım adası ve İdil nehrinden Hazar denizine kadar yayılan coğrafyada Büyük Bulgarya Hanlığını kurdular. (630)

Büyük Bulgarya Hanlığını kuran Kubrat Han, Karadenizin kuzeyinde dağınık halde yaşayan Türki topluluklardan Kutrigur (Dokuz Ogurlar), Utrigur (Otuz Ogurlar), Sabirler, ve Onogurlar gibi Ogur kavimlerini ve bölgeden yaşayan Slav kavmini içine alarak yönetimini ilan etmiştir. Büyük Bulgarya Hanlığı, Bizans İmparatorluğuna komşu bir coğrafyada bulunuyordu. Zira Kubrat Han, Hanlığını Bizansın iznini alarak kurmuştur.

Büyük Bulgarya Hanlığı, yalnızca 35 yıl hüküm sürebildi. Bölgede hakim güç haline gelen bir Türk Devleti olan Hazar İmparatorluğu’nun üzerinde baskı kurması ile gücünü yitiren ve Kubrat’ın ölümü ile zayıflayan Bulgarya Hanlığı, Hazar İmparatorluğu tarafından yıkıldı. Kubrat Han’dan sonra yerini alan oğlu Batbayan, Hazar Devletine karşı koyamayarak devletinin yönetimine son verdi.

Büyük Bulgarya Hanlığının yıkılması ile Bulgarya toplumu, Kubrat’ın oğullarının liderliğinde ayrı kollara ayrıldı ;

Kara Bulgarlar (Batbayan) : Yönetimi babasından devralan Batbayan, başka bir Türk Devleti olan Hazar’ların hakimiyetini kabul ederek, kendisine bağlı bulunan Macarlar ve On Ogurlar ile birlikte Hazar devletine katıldı.

Ak Bulgarlar : Bölgede bulunup Hazar hakimiyetine girmeyen Bulgar topluluklarından önemli bir kısmı Kuzeyde bulunan İtil nehrine doğru göç ederek daha sonra İtil-Volga Bulgar Devletini kurmuşlardır. Bugünkü Çuvaşların kökenini oluşturan Ak Bulgarlar (İtil Bulgarları) zaman içerisinde İslamiyeti kabul etmişlerdir. Yapılan araştırmalar neticesinde İslamı ilk kabul eden devletin İtil Bulgar devleti olduğu teyit edilmektedir.

Tuna Bulgarları (Asparuh) : Kubat’ın küçük oğlu Asparuh, Hazar’lara katılmayan Bulgar ve Slav boylarıyla birlikte Balkanlara (Güney Batıya) ilerleyerek Tuna Bulgar Devleti (Birinci Bulgar Devleti) ni kurdular. Tuna Bulgar Devleti, bugünkü Bulgarlar tarafından Bulgaristanın kökeni olarak kabul edilir. Zira Büyük Bulgarya Hanlığı, bir Türk Devleti olarak kabul edildiği için Büyük Bulgarya Hanlığı yerine, içerisinde Türk-Bulgar ve Slav kavimlerin bulunduğu Tuna Bulgar Devletini köken olarak kabul etmektedirler.

Diğer Topluluklar : Batbayan ve Asparuh liderliğindeki grupların dışında kalan topluluklar bölgede kalarak, daha sonra Avrupa’nın kuzeyinde hakimiyet kazanan Avarlar’a katılmışlardır.

Bulgarlar, sonuç itibariyle bir Türk boyu olmasının yanında, Büyük Bulgarya Hanlığı bünyesinde bulunan Slav kavimlerinin Hanlık yıkıldıktan sonra kurdukları devletin isminide Bulgar devleti olarak kullanmaları bazı yanılgıları beraberinde getirmiştir. Büyük Bulgarya Hanlığından sonra Bulgar ismini kullanan Slav kavimleri bugünki Bulgaristan’ın temelini oluşturmuşlardır. Esasen Türk boyu olan Bulgar’lar ise Hanlık yıkıldıktan sonra kuzey, doğu ve batı yönlerine dağılarak diğer toplulukların arasına karışmıştır.