Niyâzî-i Mısrî kimdir, hayatı, eserleri
 

Niyâzî-i Mısrî (d. 08 Şubat 1618, Malatya- ö. 1693, Limni Adası)

17. yüzyıl Halveti tarikatının Niyâziyye veya Mısriyye kolunun kurucusu, büyük bir sûfî tasavvuf edebiyatı ustası şairdir.

Asıl adı Mehmet olup, 12 Rebiülevvel 1027 / 8 Şubat 1618'de Malatya'nın şimdiki adı Soğanlı köyü olan İşpozi kasabasında doğdu. Babası, yöresinin önde gelenlerinden Nakşbendiyye tarikatı mensubu Soğancızâde Ali Çelebi'dir.

Niyâzî ve Mısrî ise mahlaslarıdır. Mısrî mahlası tahsilini Mısır'da yaptığından dolayıdır. Çeşitli medreselerde eğitim görmüş ve farklı yerlerde tasavvuf bilgisini geliştirmiştir.

1655 yılında Halveti şeyhi Ümmi Sinan'dan hilafet alarak irşada mezun kılınmış, memleketin pek çok yerinde vaazlar vererek halkı irşad etmeye çalışmıştır.

Şöhreti her yana yayılan Niyazî Mısrî, ordunun maneviyâtını yükseltmek için Sultan IV. Mehmet tarafından Lehistan seferine götürülür. Hakkında ileri sürülen iftiralardan sonra Limni adasına sürülür ve burada onbeş yıl çileli bir hayat yaşar.

Ölümünden bir yıl kadar önce affedilir ve Bursa'ya döner. Fakat Bursa Kadısı'nın şikayeti üzerine tekrar Limni'ye gönderilir ve burada vefat eder.

Osmanlı sultanı tarafından sürgüne gönderildiği Limni adasında 1693 (H.1105) yılında vefat etmiş olup türbesi de aynı adada bulunmaktadır.

Türkçe ve Arapça manzum ve mensur 10 ciltten fazla eseri bulunmaktadır. Aruz ölçüsü ile yazdığı şiirlerinde genellikle Nesimî ve Fuzulî'nin, heceyle yazdığı şiirlerinde ise Yunus Emre'nin etkisinde kaldığı görülür.

Divanı'nın yanı sıra, "Risaletü't-Tevhid, Şerh-i Esma-i Hüsnâ, Sûre-i Yusuf Tefsiri, Şerh-i Nutk-ı Yunus Emre, Risale-i Eşrât-ı Saat, Tahir-nâme, Fatihâ Tefsiri, Sûre-i Nûr Tefsiri" eserlerinden bazılarıdır.
Niyazî-i Mısri'nin menkıbevi hayatı esas alınarak ünlü yazar Emine Işınsu Öksüz yazılan muhteşem bir roman şeklindeki biyografisi Bukağı adı ile önce Ötüken Yayınları arasında daha sonra ise Elips Kitap yayını olarak yayınlanmıştır.

Niyâzî-i Mısrî Divanının şerhli basımı ise Akçağ Yayınları tarafından yayınlanmıştır.

Arûzla yazdığı şiirlerinde Nesimi'nin etkisinde kalan Niyazi devrinin Vahdet-i Vücud görüşüne mensup kişilerinden de biridir.

Niyâzî-i Mısrî'nin Eserleri

Niyazi-i Mısrî'nin eserleri; Türkçe ve Arapça mensur ve manzum on ciltten fazla bulunmaktadır.

O, edebiyatımızda daha çok mutasavvıf bir şair olarak tanınır.

Aruzla yazdığı şiirlerde genellikle Nesimî ve Fuzulî, hece ile yazdıklarında ise Yûnus Emre'nin tesirleri açıkça görülür.

Birçok yazma nüshası bulunan Divân-ı Ilâhîyyat eski harflerle 1259'da Bulak'ta basıldığı gibi, birkaç defa da yeni harflerle Istanbul'da 1967, 1974'te yayımlandı.

Diğer eserleri ise;

Risâletü't-Tevhîd,

Şerh-i Esmâ-i Hüsnâ,

Sure-i Yûsuf Tefsiri,

Es'ile ve Ecvibe-i Mutassavvıfâne (bu eser, A. Güzel tarafından yayınlandı),

Şerh-i Nutk-ı Yûnus Emre,

Risâle-i Eşrât-ı Saat,

Tahirnâme,

Risâle-i Haseneyn,

Divân-ı Ilâhiyât (bu eser, Ali Yakıcı tarafından Yüksek Lisans tezi olarak hazırlandı),

Mektubât,

Risâle-i Hızriye,

Fâtiha Tefsiri,

Risâle-i Hilye-i Hz. Hüseyn,

Sure-i Nur Tefsiri,

Risâle-i Belgrat,

Risâle-i Vahdet-i Vücud,

Risâle-i Devriye (bu eser, A. Güzel tarafından yayınlandı),

Mevâidü'l-Irfân (Irfan Sofraları adıyla Dr. Süleyman Ateş tarafından tercüme edilerek yayınlandı) (Güzel 1985, Gölpınarlı 1970, Yakıcı 1989)