Progressive Metal 1960'ların sonlarında ve 1970'lerin başlarında "ağırlıklı olarak Britanyalı grupların rock müziğini yeni sanatsal seviyelere çekme girişiminin" sonunda ortaya çıkan progresif rock'ın evrilmesiyle ortaya çıkmıştır. Progressive Metal grupları standart metal veya popüler mısra-nakarat düzeni üzerine kurulu şarkı yapılarının ötesine geçerek "metal müziğin teknik ve kompozisyon sınırlarını" zorlamışlardır. Bunun ötesinde aranjmanlarda sık sık klasik, caz ve avangart unsurlar bulunur. Bu türde enstrümantal şarkılar, diğer birçok metal türüne göre daha yaygındır. Sözleri olan şarkılar ise sıklıkla kavramsal, soyut ve fantezi konseptleri üzerine kuruludur. Progressive Metal grupları "sıklıkla epik hikâyeler anlatan bütüncül bir beyanda bulunan" konsept albümler yapmışlardır.

Progressive Rock 1960'ların sonunda dönemin Metal müziğindeki her çeşit etkiden ilham alma eğiliminin parçası olarak psychedelic müzikten türedi. King Crimson, Yes, Genesis, Pink Floyd, The Moody Blues, Emerson Lake and Palmer, Jethro Tull ve Rush gibi grupların müziği için kullanılan Progresif Rock kavramı 1970'lerin ortalarında iyice yaygınlaşmıştır. Progresif Rock müziğinin en revaçta olduğu dönem 1970'lerken 1980'lerin başlarında neo progresif rock önem kazanmıştır (örn. Marillion).

Progresif metal ise 80'lerin ortalarında çıkmıştır. 70'lerin progresif rock'ı ve Iron Maiden, Judas Priest gibi grupların etkileri, progresif metalin başlarında çok baskın biçimde türü domine etmiştir. Bu türün ilk zamanlarındaki en önemli örnekler, Queensryche'nin Operation Mindcrime albümü, ve Dream Theater'ın ilk iki albümüdür. Queensryche, özellikle konsept yapısıyla sonrasında çıkan progresif metal gruplarını etkilerken, Dream Theater ise alışılmışın dışında tempo ve ritm zenginlikleri, caz müzik ve klasik müzik etkili armonik kurgularıyla, en çok grubu etkilemiş ve peşinden sürüklemiş progresif metal grubudur. Günümüzde en önemli progresif metal grupları ise: Dream Theater, Opeth, Symphony X, Shadow Gallery, Threshold, Green Carnation, Pain Of Salvation, Psychotic Waltz şeklinde uzar gider.

Progressive metal elektro gitar, akustik gitar, bas gitar, klavye ve bateri gibi geleneksel metal enstrümanlarına ilave olarak keman, org, ve üflemeli çalgılar da kullanabilir. Şarkılarda sürekli değişim gösterme arayışı olmuş ve yinelemelerden kaçınılmıştır.