|
24.09.16 | #1 |
Bentlerle yazılanlar
Bentlerle yazılanlar1-TERKİB-İ BENT: *Bentlerle kurulan bir nazım şeklidir. *Talihten, hayattan şikâyet; dini, tasavvufi ve felsefi düşünceler anlatır. *Her bent, 7 ile 10 arasında değişen sayıda beyitten oluşur. *Bent sayısı 5 ile 15 arasında değişir. *Beyitler gazeldeki gibi kafiyelenir. (aa, ba, ca, da…) *Her bent arasında vasıta beyti bulunur. *Terkib-i bentlerde her bentten sonra vasıta beyti değişir ve kendi içinde kafiyelidir. *Terkib-i bend’in her bendinde değişik konular işlenebilir. *Bentlere “hane”, haneleri birleştiren beyitlere “vasıta” denir. *Son bentte mahlas söylenir. *Terkib-i Bend’in en önemli ismi Bağdatlı Ruhi’dir. *Necati Bey, Yahya Bey, Baki, Neşati, Şeyh Galip, Fuzuli bu nazım şekliyle şiirler yazmıştır. *Tanzimat şairi Ziya Paşa da bu nazım şekliyle yazdığı şiirleri ile tanınır. Terkib-i Bent Örneği: Sanman bizi kim şîre-i engûr ile mestiz Biz ehli harâbâtdanız mest-i Elest'iz Ter-dâmen olanlar bizi âlûde sanır lîk Bizi mâil-i bûs-ı leb-i câm ü kef-i destiz Sadrın gözedüp neyliyelim bezm-i cihânın Pây-ı hum-ı meydir yerimiz bâde-perestiz Mâil değiliz kimsenin âzârına ammâ Hâtır-şirken-i zâhid-i peymane-şikestiz Erbâb-ı garaz bizden irâğ olduğu yeğdir Düşmez yere zîrâ okumuz sâhib-i şastız Bu âlem-i fânîde ne mîr ü ne gedâyız Âlâlara âlâlanırız pest ile pestiz Hem-kâse-i erbâb-ı diliz arbedemiz yok Meyhânedeyiz gerçi velî aşk ile mestiz Biz mest-i mey-i meygede-i âlem-i cânız Ser-halka-i cem'iyyet-i peymâne-keşânız (Bağdatlı Ruhi) 2-TERCİ-İ BENT: *Biçim ve uyak yönüyle Terkib-i Bende benzer. *Terkib-i Bentte değişen vasıta beyti Terci-i Bentte değişmez. *Vasıta beytinin aynen tekrarlanması bütün benlerde aynı konuyu işlemeyi zorunlu kılar. *Felsefi konular; Allah’ın kudreti, kâinatın sırları, tabiattaki zıtlıklar işlenen başlıca konulardır. Terci-i Bent Örneği: Tâli' oldı neyyir-i ikbâl-i devlet subhdem Şu'le saldı âleme necm-i hidâyet subhdem Kâ'inâtı kıldı mir'ât-ı cemâl-i şâhdan Gark-ı envâr-ı hidâyet Rabb-ı izzet subhdem Çokdan eylerdi cemâl-i bâ-kemâlin arzu Ber-murâd oldı hele tâc-ı sa'âdet subhdem Şeş cihâtı rûşen itdi taT atından gün gibi Buldı ziynet çârsû-yı mülk ü millet subhdem Nâgehân bir toz kopardı bâd-ı pây-ı devleti Rûşen oldı dîde-i a'yân-ı hazret subhdem Nevbet ol şâh-ı cevân-baht-ı cinânundur deyu Çaldılar eflâkden kûs-ı beşaret subhdem Âfitâb-ı âlem-ârâ gibi zerrin tâc ile Taht-ı sîmîn üzre saldı ferr-i devlet subhdem Sâye-i Yezdan penâh-ı dîn ü devlet Hân Murad Dâver-i devrân mu'izz-i saltanat Sultân Murâd (Baki) 3-MUSAMMAT: *Mısra sayısı 4 ile 10 arasında değişen bentlerden meydana gelen şiirlerin genel adıdır. *Ayrı bir nazım biçimi olmamakla birlikte, gazel ve bazı kasidelere uygulanan bir divan edebiyatı tekniğidir. *Musammat terimi, gazel, kaside gibi nazım biçimlerinin, bir iç uyak düzeni bulunanları için de kullanılmıştır. *Sözlük anlamı; inciyi ipe dizmek demektir. *Bentlerden kurulu nazım biçimlerine (murabba, muhammes, müseddes, müsebba, müsemmem, mütessa, muaşşer, terbi, tahmis, taşdir, tesdis, tesbi, tesmin, tesi, taşir) verilen genel addır. *İlk bentte geçen dize ya da beyitlerin, öbür bentlerin sonunda aynen yinelenmesiyle düzenlenen musammatlara mütekerrir musammat denir. *İlk bentteki dize ya da beyitlerin, öbür öbür bentlerin sonundaki dize ve beyitlerle yalnızca uyak bakımından uyuşması durumunda musammat, müzdevic musammat adını alır. >>DÖRTLÜLER TERBİ (DÖRTLEME): *Bir gazelin beyitlerinin üstüne, başka şair tarafından aynı ölçü ve uyakta ikişer dize eklenmesiyle oluşur. *Eklenen dizeler, gazelin beytinin birinci dizesine uyar. *Uyak düzeni: aaaa / bbba / ccca / ddda / eeea... şeklindedir. *Eklenen kısma zamîme denir. >> BEŞLİLER a-MUHAMMES: *Her bendi beş dizeden oluşan bir nazım şeklidir. *Çoğunlukla felsefi düşünceler, tasavvuf konular ele alınır. *Her bent, kendi arasında kafiyelidir. Ancak beşinci mısralar aynen tekrar edilirse Mütekerrir muhammes, kafiye bakımından uygunluk gösterirse Müzdeviç muhammes denir. *Uyak düzeni şöyledir: aaaaa / bbbba / cccca / dddda / eeeea *Muhammesler de murabbâlar gibi edebiyatımızda çok kullanılan musammatlardandır. *Fuzuli, Muhibbi, Şeyh Galip, İbrahim Hakkı ve Esrar Dede’nin muhammesleri vardır. *Muhibbi (Kanuni Sultan Süleyman) 18 muhammesle bu nazım şeklini en çok kullanan şairlerdendir. Muhammes Örneği: Şâdmân olsun ki sultan oglı sultândur gelen Bahr u berrün pâdişâhı Al-i Osmândur gelen Nâlb-i şer-i Muhammed zıll-ı Yezdândur gelen Şark u garbı seyr iden hurşîd-i rahşândur gelen Alemün sâhibkırânı Hân Süleymândur gelen Bir kemîne bendesini Mısra sultân eyleyen Kerbelâ seyrini her dervişe âsân eyleyen Sâyeveş düşmenlerin hâk ile yeksan eyleyen Dembedem bağnn Kızılbaşun kızıl kan eyleyen Âlemün sâhibkırânı Hân Süleymândur gelen Sâhib-i seyf ü kalem şâh-ı ulu’l-elbâb olan Âlemi feth eylemekde mihr-i âlem-tâb olan Evliyâullah içinde zübde-i aktâb olan Rûy-ı ma’nâda bugün ser-leşker-i ashâb olan Alemün sâhibkırânı Hân Süleymândur gelen (Yahya Bey) b-TARDİYE: *Muhammesin özel biçimidir. *Muhammes, aruzun her kalıbıyla yazılır. Tardiye ise tek kalıpla yazılır. *Muhammesten bir diğer farkı kafiyelenişidir. Her bendin ilk dört dizesi kendi arasında kafiyelidir. (aaaab / ccccb / ddddb … ) *En güzel tardiyeleri Şeyh Galip yazmıştır. Tardiye Örneği: Hoş geldin eyâ berîd-i cânân Bahşet bana bir nüvîd-i cânân Cân ola fedâ-yı iyd-i cânân Bî-sûd ola mı ümîd-i cânân Yârin bize bir selâmı yok mu Ey Hızr-ı fütâdegân söyle Bu sırrı idüp iyân söyle Ol sen bana tercemân söyle Ketm etme yegân yegân söyle Gâm defterinin tamâmı yok mu (Şeyh Galip) c-TAHMİS (BEŞLEME) *Bir gazelin her iki dizesinin başına aynı ölçüde üç dize ekleyerek oluşturulan nazım biçimidir. *Tahmis, genellikle başka bir şairin gazeline yapılırsa da, kendi gazellerinden tahmis oluşturan şairler de vardır. *Başarılı bir tahmiste asıl beyit ile eklenen dizeler anlam bakımından kaynaşmış olmalıdır. *Başa eklenen üçer mısra gazelin matlası ile aynı kafiyede olur. Diğer beyitlere eklenen üçer mısra ise o beyitlerin ilk mısraları ile kafiyelidir. *Uyak düzeni şöyledir: aaaaa / bbbba / cccca / dddda / eeeea Tahmis Örneği: Hirâs-ı fitne saldun dehre ey bî-dâd n’eylersün Kopardun yer yer âşûb-ı kıyâmet-zâd n’eylürsün Perîşânlıklar etdün nev-be-nev icâd n’eylersün Dağıtdun hâb-ı nâz-ı yârı ey feryâd n’eylersün Edüb fitneyle dünyâyı harâb-âbâd n’eylersün Vücûdun eylemiş hikmet-şinâs-ı âlem-i bâlâ Aristâlis-i asr u nakd-ı vakt-ı bû alî sînâ Benânun hall-i râz-ı müşkilât-ı nabz edüb hakka Edersün gerçi her derde tabîbim bir devâ ammâ Cünûn-ı ehl-i ışk olunca mâder-zâd n’eylersün (Naili – Bahayi’nin şiirine…) d-TAŞTİR *Tahmisin değişik bir biçimidir. *Taştirde eklenen üç dize, beyitlerin iki dizesi arasına eklenir. *Uyak düzeni: aaaaa / bbbba / cccca / dddda ... şeklindedir. *Edebiyatımızda XVIII. yüzyıldan sonra örnekleri görülen taştir çok az kullanılan bir şekildir. Taştir Örneği: (BAKÎ'NİN GAZELİNE TAŞTİR) Ferman-ı aşk can iledir inkıyadımız Pürdür hayâl-i yar ile her lahza yâdımız. Mevkûfdur o mâha samîm-i fuâdımız Âhir varınca haddine hestî-i şâdımız Hükm-i kazâya zerre kadar yok inâdımız Baş eğmeziz adâniye dünyâ-yı dûn içün Ettik fedâ zevâhiri şevk-ı derûn içün Sattık metâ-ı ömörü mey-i la'l-gûn içün Nevbet çalınca rıhlet-i milk-i sükûn içün Allah'adır tevekkülümüz i'timâdımız ……………….. Minnet Hudâ'ya devlet-i dünyâ fenâ bulur El-hak gazelde neşve-i Bakî bekâ bulur Ahlaf o nazma gûş tutarken safâ bulur Taştîrimiz bu sayede az çok bahâ bulur Bâki kalır sahîfe-i âlemde adımız (Yahya Kemal) >>ALTILILAR a-MÜSEDDES: *Altışar mısralık bentlerden meydana gelir. *Uyak düzeni: aaaaaa / bbbbba / ccccca … *Son iki mısra aynen tekrar edilirse mütekerrir müseddes; tekrarlanmaz sadece kafiye yönünden benzerse müzdeviç müseddes denir. *Her konuda yazılabilir. Mütekerri Müseddes Örneği: Firâşım seng-i hârâ pûşişim şevk-ı kıtad olsun Yerim beytü'l-hazen kârım figân-ı girye-zâd olsun Ten-i mecrûhuma ta'n-ı adû zahm-ı ziyâd olsun Edenler gönlümü âzürde mesrûrü'l-fuâd olsun Yıkanlar hâtır-ı nâ-şâdımı yâ Rabbi şâd olsun Benimçün nâ-murâd olsun diyenler ber-murâd olsun Sipihr-i kîne-cûdan bî-vefâlık resm-i âdîdir Felekten bî-niyâz olmak dahi bir özge vâdîdir Verâ-yı kâm-cûyân-ı mahabbet nâ-murâdîdir Gönül bu matla'ın memnûn-ı ma'nâ-yı maâdîdir Yıkanlar hâtır-ı nâ-şâdımı yâ Rabbi şâd olsun Benimçün nâ-murâd olsun diyenler ber-murâd olsun (Naili) b-TESDİS (ALTILAMA) *Gazelin beyitleri üstüne dörder dize eklenmesiyle oluşur. *Uyak düzeni: aaaaaa / bbbbba / ccccca / ddddda...şekindedir. >>YEDİLİ MÜSEBBA >>SEKİZLİ MÜSEMMEN >>DOKUZLU MÜTESSA >>ONLU MU'AŞŞER: |
|
|
|